EDEBİYAT&DIL ANLATIM - EDEBİ SANATLAR

E D E B İ S A N A T L A R

Edebi metinlerin anla

şılmasında ve

yorumlanması

nda edebi sanatların önemli bir

yeri vardı

r. Özellikle Divan edebiyatının

anla

şılabilmesi için edebi sanatların çok iyi

bilinmesi gerekir. Divan

hemen hemen yok gibidir. Divan

şiirinde sanatsız bir beyitşairleri sanat

yapmaya dü

şkün olduklarından, bir beyit içinde

birkaç sanatı

iç içe kullanmışlardır.

Söz sanatı

çoğunlukla nazımda ve nesirde

ortaktı

r. Nazımda yapılan sanatların birçoğu

nesirde de yer almış

güzellik, canlı

tır. Edebî sanatlar sözelık vermek ve sözü daha etkili

kı

lmak için yapılır.

Edebiyatı

mızda kullanılan belli başlı sanatlar şunlardır:

ŞBİH ( BENZETME )

Ahmet

Benzeyen kendine benzetme benzetme yönü benzetileedatı

a gibi kuvvetlidir.

*Bileğ

i çelik gibi kuvvetli adam.

*Nur topu gibi çocuk

*Gül yüzünde güller açar.

*O adam tilkinin biridir.

*İ

nsan gibi hayaletler

*Yolcuyum bir kuru yaprak misali

*Bin atlı

, akınlarda çocuklar gibi şendik

Bin atlı

, o gün dev gibi bir orduyu yendik.
İSTİARE

Te
şbihin ana unsurlarından biriyle yapılan
benzetme sanatı
dır.
Açı

*
k istiare: Benzeyen yok, kendisine benzetilen var. m, koçum, aslansın…
*İ
ki kapılı bir hanm
*Semanı
n kandilleri yanıyor.
*Yüce dağ
başında siyah tülr.
*Havada bir dost eli ba
şımızı okşuyor.
b. Kapalı
istiare: Benzeyen var, kendisine benzetilen yok. Kişileştirme(teşhis) olan yerde kapalı istiare vardır.
*Ağ
lıyordu ırmaklar
*Tekerlekler yola bir
şeyler anlatıyor.
*Sanatçı
lar gülerken perde ağlıyordu.
*Ay, zeytin ağ
açlarından yere damlıyordu.
*Yedi yüz yı
l süren hikayemizi
Dinlemi
ş ihtiyar çınarlardan
*Çatma kurban olayı
m çehreni ey nazlı hilal
MECAZ-I MÜRSEL(AD AKTARMASI)

Benzetme amacı
Tabağı olmadan bir sözün başka
bir sözün yerine kullanı
lmasına denir.
*
nı bitir.
*Sobayı
yak.
*Ankara, sava
şta tarafsız kalmayı düşünüyor.
*Ahmet Ha

*
Ayağışim, edebiyatımızın güçlü kalemnı çıkar, odaya öyle gir.
*
nıfa haber versinler.
ÖRNEK SORU

Anadolu kelimesinin “Anadolu, hepimize hı
nç, şüphe
ve ehemmiyetsizlikle bakı

kullanı
yordu.” cümlesindekilışına benzer bir kullanım aşağıdakilerden
hangisinde vardı
r?
A)Ankara, bütün Orta Anadolu’ya bir iç kale vazifesini görmü
ştür.
B)Erzurum, Türkiye coğ
rafyasına 1890 metreden bakar.
C)O günlerde Konya’nı
n nasıl yaşadığını ve ne düşündüğünü bilmiyoruz.
D)İ
stanbul’un asıl iç manzarasını, bu sivil mimari oluşturmuştur.
E)Bursa kadar muayyen bir devrin malı
olan bir başka şehir bilmiyorum. (1984 - ÖYS)
Kİ
NAYE
Bir sözün gerçek anlamı

*Bulamadı
nın söylenip, mecaz anlamının kastedilmesidir.m dünya da gönüle bir mekan
Nerede gül bitse etrafı
diken k çocuktur. çinizden en yüreklinı söyleyince yüzü kıpkırmızı oldu. tamburam/Sen ne için inilersin
içim oyuk derdim büyük/Ben onun çün inilerim

A
şağıdakilerin hangisinde bir kinaye vardır?
A) Gönül sevdiğ
inden soğur
Görülmeyi görülmeyi

B) Gölgesinde dinlendiğ
im
Koca çamlar yerinde mi

C)

Ta
Şu karşıma göğüs gerenş bağırlı dağlar mısın
D) Elbet bir devası
z dertten
Doğ
an göz bir zaman ağlar
E) Uçtu ku
şların kervanı
Her biri bir dala gider

TE
ŞHİS ( KİŞİLEŞTİRME )
Ki
şileştirme demektir. Teşhis, insan dışındaki
canlı

hareket eden bir insan ki
ve cansız varlıkları düşünen, duyan veşiliğinde göstermek,
ki
şileştirmektir.
* Toros dağ
larının üstüne
Ay un elediü gün gök ağlamıştı.
* Atıyor her tepe gül-deste
ÖRNEK SORU

“Menek
şeler külahını kaldırır.”
dizesindeki edebi sanat, a
şağıdaki dizelerin
hangisinde vardı
r?
Güzel gitti diye pı
nar ağladı.
Ak kuğ
ular sökün etti yurdundan
Gül budanmış
dal dal olmuş
Kara yerde mor menek
şe biter mi?
Gözlerim kapı

İ
da, kulağım seste. NTAK ( KONUŞTURMA )
İnsan kişiliğinde canlandırılan bu varlıkları konuşturmaya intak denir. İntakta kesinlikle teşhis vardır. Çünkü konuşan tek canlı varlık insandır. Fakat, teşhiste her zaman intak olmayabilir. Teşhis ve intak sanatına en çok masallarda ve fabllarda başvurulur.
sırada menekşe: ” Bana dokunma!” diye bağırdı.
Leylek Tilki’ye:”Merhaba” dedi.

HÜSN-İ
TÂLİL
Güzel bir nedene bağ
lama demektir. Edebiyatta,
herhangi bir gerçek olayı
n meydana gelmesini,
hayali ve daha güzel bir nedene bağ
lama
sanatı
dır.
Ate

Gezer bağ
şten kızaran gül arar dadan bağa çoban çeşmesi F.N.Çamlıbel
*Yeni bir ülkede yem vermek için atları
na
Nice bin atlı
kapılmıştı fetih rüzgarına
Y. Kemal

*Hâk-i payine yetem der ömürlerdir mutttası
l
Ba
şını taştan taşa vurup gezer âvâre su Fuzuli
TEVRİ
YE
Tevriye; örtmek, meramı
gizlemek demektir.
Edebiyatta, nükte yapmak amacı
yla iki anlamı
bulunan sözcüğ
ün uzak anlamını kastederek
kullanma sanatı
dır.
*Beyefendi grubumuzun güne
şi, sen de ayısın.
*Tahir Efendi bana kelp demi
ş/İltifatı bu sözde zahirdir
Mâlîki mezhebim zira benim/İ
tikadımca kelp Tahirdir (Nef’i)
*Ulusun, korkma nası
l böyle bir imanı boğar
MÜBALAĞ
A / ABARTMA )
Edebiyatta sözün etkisini artı
rmak için bir şeyi
olamayacağı

gösterme sanatı
biçimde yahut olduğundan çok azdır. Ancak bu aşırı anlatma soğuk
olmamalı
, nükteli ve zarif olmalıdır. Divan şairlerinin
daha çok medhiye, fahriye ve hicviyelerde ba

bir sanattı
şvurduklarır.
*Uçtuk Mohaç ufkunda görünmek hevesiyle (Y. Kemal)

*Akdeniz’in dalgası
gönlüm kadar taşmadı.
*Ate
ş kesilir geçse saba gülşenimizde
*Alem sele gitti gözüm ya
şından
*Merkez-i hâke atsalar da bizi/ Küre-i arzı
patlatır çıkarız (N. Kemal)

SORU

A
şağıdaki dizelerin özellikle hangisinde bir abartma vardır?
A) Bir ah çeksem dağı

Gözüm ya
taşı eritirşı değirmeni yürütür
B) Bu topraklar ecdadı
mın ocağı
Evim, köyüm hep bu yerin bucağı

C) Ne doğ
an güne hükmüm geçer
Ne halden anlayan bulunur

D) Derdim çoktur hangisine yanayı
m
Yine tazelendi yürek yarası

E) Yükseğ
inde büyük namlı karın var
Alçağı

TEZAT

Edebiyatta iki dü
nda mor sümbüllü bağın var şünce, duygu ve hayâl
arası
nda birbirine karşıt olan nitelikleri bir
arada söyleme sanatı
.
*Ağ
larım hatıra geldikçe gülüştüklerimiz
*Âdular kahkaha eyler, güruh-ı
dostan ağlar
*Gerçek mi yalan mı
duyduğum haber
*Neden böyle dü

Yı
şman görünürsünüzllar yılı dostim aynalar
*Ağ

Dediklerince var imi
zı yokş
TENASÜP

Bir konu üzerinde, araları
nda türlü ilgiler bulanan en
az iki sözcük, terim ve deyimi bir dize ya da beyit

içinde rast gele, sı
ralama amacı gütmeden
kullanmaktı
r. Ancak bu sözcükler arasında karşıtlık
ilgisi bulunmaması
gerekir.
*A
şk derdiyle hoşem, el çek ilacımdan tabip
Kı
lma derman kim, helakim zehr-i dermanımdadır
*Gonca gülsün gül açı
lsın cûy feryâd eylesin
Sen sus ey bülbül biraz gül-
şende yârim söylesin(Nabi)

TEKRİ
R
Sözün etkisini güçlendirmek için bir sözcüğ
ü
ya da söz kümesini art arda tekrar etme

sanatı
dır.
*Ey varlığı
varı var eden var
Yok yok sana yok demek ne dü
şvâr (Z. Paşa)
* Büyüksün İ
lahi büyüksün büyük
Büyüklük yanı
nda kalır pek küçük (Ali Haydar Bey)
*Senin

Münevverdir münevverdir münevver (Nesimi)

Cİ
şem’-i cemâlinde vücûdumNAS
Söyleni
şleri ve yazılışları aynı, anlamları farklı olan
kelimeleri bir arada kullanma sanatı
dır.
*Kı
smetindir gezdiren yer yer seni
Göğ
e çıksan âkıbet yer yer seni (İbni Kemal)
*Bülbül eder güle naz/ Gül eder bülbüle naz

Bugün bir
şehre vardım/Ağlayan çok gülen az yaz oku yaz (Sünbülzâde Vehbi)
*Bağ
da meyler içilir nâleler eyler neylerkmaz acaba bülbül uyur mu neylerŞR
Genellikle bir beyit içinde, birinci dizede en az iki
şeyi
söyleyip, ikinci dizede bunlarla ilgili benzerlik ve

kar
şılıkları verme sanatıdır. Divan şiirinde çok sevilmiş
ve kullanı
lmış bir sanattır.
*Bakı
p ol şûh ile nâzşkederiz
Gülün tebessümüne bülbülün temanesine (Nedim)

*Yâkût-siri
şkiz yerimiz dîde vü dildir
Ate

"Baran değ
şle sudan hâsıl olur bir güheriz biz (Ş. Galip) il şafak değil ebr-i seher değil
Göz ya
şıdır ciğer kanıdır düd-ı ahdır."
( Yağ

değ
mur değil, akşamın _alaca karanlığı il, sabah bulutu il; Gözyaşıdır ciğer
kanı

Bakışı
dır, ah dumanıdır )n kor ateş, duruşu durgun su
Biri yaka biri boğ
ar.
Kor ate
ş : yakar durgun su : boğar.
Buy-i gül taktir olunmu
ş nazın işlenmiş ucu
Biri olmu
ş hoy birisi dest-i mal olmuş sana
Nedim

( Gülün kokusu ayrış
tırılmış, nazın ucu
i
şlenmiş Biri sana ter olmuş biride el
mendilin olmu
ş.) Böylece ilk mısradaki
gül kokusuna kar
şın ikinci mısrada
sevgilinin teri ; naza kar
şında elinde
mendil sözü söylenmi
ştir.

TELMİ
H
Söz arası
nda, geçmişteki herkesçe bilinen bir
olaya, ünlü bir ki
şiye, bir inanca ya da yaygın bir
atasözüne i
şaret etmek, onu hatırlatmaktır. Telmih
edilen
şey uzun uzadıya açıklanmaz, bir iki
sözcükle anı
msatılır.
* Gökyüzünde İ
sa ile
Tûr dağı
nda Musa ile
Elindeki âsâ ile

Çağı

Bedr’in aslanları
rayım Mevlam seni (Yunus Rmre) ancak bu kadar şanlı idi (M. Akif)
4kmek Leyla oldu bre dostları
m
Mecnun oldum pe
şi sıra gezerim
ALİ
TERASYON
Bir ahenk meydana getirmek amacı
yla bir
dizede aynı
sessiz harfin tekrar edilmesine aliterasyon denir.
*Eylülde melûl oldu gönül soldu da lâle

Bir kaküle meyletti gönül geldi bu hâle

(Edip Ayel)

*Dost-bûsi arzusuyla ger ölürsem dostlar

Kûze eylen toprağı
m sunun ânınla yâre su
(Fuzuli)

Garipliğ
im mahzunluğum duyurmayın anama
Sev seni seveni Hası
rda yatan olsa
Sevme seni sevmeyeni Mı
sır’da sultan olsa
SECİ

Divan edebiyatı
nda nesirdeki(düzyazı)
kafiyeye denir.

*Dost yolunda nistlik gerek, yâr önünde pestlik gerek, ten cübbesi çâk gerek, gönül evi pâk gerek.

Cİ
NAS
Sesleri aynı
, anlamları farklı sözleri bir arada
kullanma sanatı
dır. Yani sesteş sözcüklerin ayrı
ayrı
anlamlarıyla kullanılmasıdır.
Cinaslı
sözcükler manilerde çok kullanılır.
Her nefeste eyledik yüz bin günah
Bir günaha etmedik hiç bir gün ah
Bu beyitte , "günah ve gün ah" sözcükleri

cinaslı

dır.dır.
Hey oynayan yavrular

Ağ
aca kuş yavrular
Ellerin derdi biter

Benim derdim yavrular

Bu dörtlükte, "yavrular" sözcüğ
ü, 1. dizede
gerçekten "yavru", 2. dizede, "ku
şun
yavrulaması
. 3. dizede "derdin çoğalması"
anlamı
nda kullanılarak sanatı yapılmıştır.
En sevdiğ
im çiçek gül
Öyle nazlanma biraz gül

Bu dizelerde, "gül" sözcüğ
ü, birinci dizde
çiçek", ikinci dizede "gülmek eylemi"

anlamı
nda kullanılarak cinas sanatı
yapı
lmıştır.
Yar içerden ,

Kes bağ
rım yar içerden
Gözüm kapı
nda kaldı
Çı
kmadın yar içerden
SORU

1 Nedir can kim anı
sen nâzenin cânâne vermezler
Sana â
şık olanlar yoluna cânâ ne vermezler
Bu dizelerde olduğ
u gibi, söylenişleri bir, anlamları
ayrı
iki sözü bir arada bulundurma sanatı
a
şağıdakilerden hangisidir?
Cinas B) Hüsn-i tâlil C) Te
şhis
D) Tevriye E) İ
ntak
2 İlahi, kabul senden ret senden;
Bu parçada altı

şifa senden, dertlahi, iman çizili sözcükler aşağıdakilerden
hangisine örnektir?

İmale B) Seci C) Aliterasyon

D) Redif E) Cinas

3 Kalem böyle çalı
nmıştır yazıma
Yazı
m kışa uymaz, kışım yazıma
Bu iki dizedeki söz sanatı
, aşağıdakilerden
hangisidir?

Benzetme(te
şbih)
B) Cinas

C) Ki
şileştirme(teşhis)
D) Abartma(mübalağ
a)
E) İ
stiare
-

4 Yapı
Bu parçada geçen “Yaban’dan geliyoruz!” sözünde, a

tlarında daha çok kırsal kesim insanlarını anlatan birkaç
yazar, Yakup Kadri Karaosmanoğ
lu’yla görüşmeye gider. Bu
ilgiden çok ho
şnut olan Yakup Kadri, bir ara merakla konuk
yazarlara, nerelerden geldiklerini sorar.Yazarlardan biri

gülerek: “Yaban’dan geliyoruz üstat, Yaban’dan!” der.
şağıdaki açıklamaların hangisinde uygun bir söz sanatı vardır?
Bir anlam inceliğ
i yaratmak için bildiğini bilmezlikten gelme
Bir sözcüğ
ü alışılmış anlamının dışında bir anlamda kullanma
Söylenmek isteneni en az sözcükle anlatma

Bir gerçeğ
i sezdirmek için bir sözün hem gerçek hem de mecaz anlamıyla kullanma
Söz arası
nda, bilinen bir duruma işaret etme

5 Anavarza at oynağı
/ Kana bulanmış gömleği/ Kıyman a
zalimler kı
yman/ Koca karının bir değneği
Ya
şlı bir kadının öldürülen tek oğlu için duyduğu
acı
yı dile getiren bu dörtlükte, aşağıdaki
açı
klamalardan hangisine uygun bir söz sanatı
vardı
r?
A) Bir anlam inceliğ
i yaratmak için bildiği şeyi bilmez görünme
B) Bir sözcüğ
ü, iki anlamını birden sezdirecek biçimde kullanma
C) Bir sözcüğ

D) Bir olgunun gerçek etkenini bir yana bı
ü, gerçek anlamı dışında başka bir sözcük yerine kullanmarakarak olguyu başka bir nedene bağlama
Birkaç
şeyi söyledikten sonra onlarla ilgili başka şeyleri bir sıra gözeterek anlatma

ALİ
AKSOY
Türk Dili ve Edebiyat Öğretmeni

verdin, daim eyle; ihsan
verdin, kaim eyle.

senden… İ
değ ü niyâze me
LEFF Ü NE

Sesi çı

*Eyleme vaktini zâyi’ deme kış
dediler bildiğ
Adam, tam koparacağı
bütün gece
* Öldüğ olan gelsin.
(iyilik) (kötülük)

* Dursun, gözü açı

İ

Hatası

Ey benim sarı
Ersin’le Tahir sılerindendir. vardıdayıAslanı boğ